६ डिसेंबर १९५६ : डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा महापरिनिर्वाण दिन – संपूर्ण माहिती

 

६ डिसेंबर १९५६ : भारतीय सामाजिक क्रांतीचा एक ऐतिहासिक टप्पा

६ डिसेंबर १९५६ हा भारताच्या इतिहासातील एक महत्त्वपूर्ण आणि भावनिक दिवस मानला जातो. कारण याच दिवशी भारताच्या संविधानाचे शिल्पकार, मानवतावादी, विचारवंत, अर्थशास्त्रज्ञ आणि सामाजिक परिवर्तनाचे युगपुरुष डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे निधन झाले. परंतु बाबासाहेबांचे जाणे म्हणजे केवळ एका व्यक्तीचा अंत नव्हता; तर ते एका महान क्रांतिकारी संघर्षाचे अपूर्ण कार्य पुढे चालू ठेवण्याची जबाबदारी भारतातील प्रत्येक नागरिकावर सोपवण्याचा क्षण होता.

आजही ६ डिसेंबर हा दिवस महापरिनिर्वाण दिन म्हणून पाळला जातो. लाखो अनुयायी दरवर्षी चैत्यभूमीवर एकत्र जमतात, बाबासाहेबांच्या विचारांचे स्मरण करतात आणि समानता, स्वाभिमान आणि न्याय या मूल्यांप्रती आपली बांधिलकी व्यक्त करतात.

डॉ. आंबेडकरांचे आयुष्य हे धैर्य, अथक परिश्रम आणि सामाजिक उन्नतीचा आदर्श होता. जातिव्यवस्थेने छळलेल्या समाजातील मुलाला शिक्षणाचा हक्क मिळणे हेच जें कठीण होते, त्यातून जगातील सर्वोत्तम विद्यापीठांत जाऊन उच्च शिक्षण घेणे ही बाबासाहेबांनी केलेली क्रांतीच होती.

त्यांनी कोलंबिया विद्यापीठ, लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स यांसारख्या संस्थांतून अर्थशास्त्र, कायदा, राजकारण, समाजशास्त्र अशा विविध विषयांत प्रभुत्व मिळवले. परंतु हे शिक्षण त्यांनी स्वतःसाठी नव्हे, तर समाजातील पीडित, वंचित लोकांसाठी वापरले. त्यांच्या प्रत्येक कृतीतून समानता, स्वाभिमान आणि न्याय या मूल्यांचा संदेश दिसतो.

डॉ. आंबेडकरांच्या महान कार्यांमध्ये सर्वात महत्वाचे काम म्हणजे भारतीय संविधानाची निर्मिती. त्यांनी तयार केलेले संविधान जगातील सर्वात प्रगत, मानवतावादी आणि समतावादी संविधानांपैकी एक मानले जाते.
डॉ. आंबेडकरांनी तयार केलेल्या संविधानातील काही मूळ मूल्ये:

• समानता आणि स्वातंत्र्य

• छुआछूत निर्मूलन

• शिक्षणाचा अधिकार

• महिलांना समान हक्क

• कामगारांचे संरक्षण

• धर्मस्वातंत्र्य

• राजकीय आणि सामाजिक न्याय

त्यांनी भारतीय लोकशाहीचा पाया खऱ्या अर्थाने मजबूत केला. समाजातील सर्वात शेवटच्या व्यक्तीपर्यंत न्याय पोहोचला पाहिजे, ही त्यांची धारणा आजही प्रत्येक धोरण, प्रत्येक संघर्ष आणि प्रत्येक सुधारणा यांच्यासाठी मार्गदर्शक ठरते.

६ डिसेंबर १९५६ रोजी बाबासाहेबांचे मुंबईतील निवासस्थानी (राजगृह) निधन झाले. त्यांच्या जाण्याची बातमी ऐकताच लाखो लोकांना जणू स्वतःचा आधारच गमावल्यासारखे वाटले.
परंतु हा दिवस केवळ दुःख व्यक्त करण्याचा नव्हे; तर त्यांच्या विचारांचे स्मरण करून त्यांची अपूर्ण कामे पुढे नेण्याचा दिवस आहे. म्हणूनच या दिवशी लाखो लोक चैत्यभूमीवर एकत्र येतात आणि “जय भीम”, “भीमशक्ती अमर रहो” अशा घोषणांनी वातावरण भारून जाते.

महापरिनिर्वाण दिनाचा खरा अर्थ असा की:

• आपण अन्यायाला विरोध करणारे व्हावे

• समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला समान हक्क मिळावेत

• शिक्षण, बंधुता आणि प्रगती यांचा मार्ग स्वीकारावा

• स्वतःसाठीच नव्हे, तर समाजाच्या उन्नतीसाठी जगावे

आजही समाजात असमानता, अन्याय, भेदभाव विविध स्वरूपात अस्तित्वात आहेत. बाबासाहेबांनी दिलेले तत्त्वज्ञान आजच्या भारतासाठी अत्यंत आवश्यक आहे:

“शिका, संघटित व्हा आणि संघर्ष करा” हा त्यांचा मंत्र आज तरुणांसाठी दिशादर्शक आहे.

बाबासाहेबांनी महिलांना समान हक्क देण्यासाठी अनेक कायदे, सुधारणा केल्या. आजही महिला सबलीकरणासाठी त्यांचे विचार महत्त्वपूर्ण ठरतात.

समाजातील सर्वांना समान संधी देण्यासाठी आर्थिक धोरणे प्रगत आणि समतोल असावी, या त्यांच्या धारणा आजही तितक्याच लागू आहेत.

बाबासाहेब सांगतात,
“राजकीय लोकशाही खरी असेल तरच सामाजिक आणि आर्थिक लोकशाही साध्य होईल.”

---

चैत्यभूमीचे महत्व

मुंबईतील चैत्यभूमी ही बाबासाहेबांची समाधी नसून, त्यांच्या विचारांचे, संघर्षांचे आणि लढ्यांचे स्मारक आहे. दरवर्षी लाखो अनुयायी येथे भेट देतात. ते येथे येतात कारण:

• बाबासाहेबांच्या कार्याबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करणे

• त्यांच्या विचारांचे स्मरण करणे

• समाजासाठी पुढे काम करण्याची प्रेरणा घेणे

चैत्यभूमी ही केवळ स्मारक नसून एक विचारभूमी आहे.

आजची पिढी प्रगतीकडे वेगाने धावत आहे. पण प्रगतीचा मार्ग हा समतेशिवाय पूर्ण होत नाही. म्हणूनच ६ डिसेंबरचे महत्व नवीन पिढीला काही संदेश देते:

• शिक्षण हेच खरे स्वातंत्र्य

• समाजातील दुर्बल घटकांसाठी उभे राहा

• तर्कशक्ती आणि वैज्ञानिक वृत्ती ठेवा

• लोकशाही मूल्यांचे पालन करा

• भेदभावमुक्त समाजाची निर्मिती करा

६ डिसेंबर १९५६ हा भारतीय समाजासाठी केवळ दिनांक नसून, तो विचारांचा जिवंत प्रवाह आहे. बाबासाहेबांचे जीवन, कार्य, संघर्ष आणि तत्त्वज्ञान ही भारताची खरी संपत्ती आहे. महापरिनिर्वाण दिनाचे महत्व हे भावनिक नसून प्रेरणादायी आहे.

आपण जर खऱ्या अर्थाने बाबासाहेबांना श्रद्धांजली अर्पण करू इच्छितो, तर त्यांच्या शिकवणुकीनुसार समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला समान हक्क, समान संधी आणि स्वाभिमान मिळेल यासाठी कार्य केले पाहिजे.